KLIMA U KOŠNICI

Pčele, kako je poznato, nastoje da same stvore optimalne uslove u svom boravištu, tj. potrebnu mikroklimu u košnici za razvitak društva. Što se uslovi sredine u košnici više razlikuju od optimalnih, to pčele troše više energije i vremena na uspostavljanje mikroklime. Pri tome, one troše a ne sakupljaju med i osim toga, ubrzava se proces njihovog starenja. Ako pak pčele nisu u stanju da obezbede normalne uslove za razvoj društva, stradaće leglo (larve i lutke) ili će izležene pčele imati naglo pogoršane sposobnost za život i rad u košnici.Na fiziološko stanje pčela suštinski utiče i gasni sastav vazduha u košnici. Pčele ga kontrolišu i u slučaju potrebe ventiliraju svoje stanište.Jedinkama u pčelinjem društvu su potrebni različiti uslovi, u zavisnosti od stadijuma njihovog razvitka, uzrasta i posla koji obavljaju. U vezi sa sezonskom cikličnošću razvitka društva, pčele menjaju parametre mikroklime u košnici u toku godine. Pčelinje društvo je u stanju da živi u uslovima širokih godišnjih kolebanja temperature spoljašnjeg vazduha: od 45-50°C toplote i da prežive kada se zimi temperatura spušta do -40°C.
Negativan odnos prema pregrevanju staništa, pčele ispoljavaju u prirodnim uslovima još prilikom izbora mesta za život. Ako se roju dozvoli mogućnost takvog izbora, on će se naseliti u stanište zaštićeno od sunca. Prema tome, pčele se brinu o ekonomiji trošenja energije na regulisanje mikroklime u košnici. Ali, izbor mesta za život, još ga ne spasava od mogućnosti pregrevanja, pa su se pčele osposobile da mu se  aktivno suprostave. Pre svega, one ventiliraju košnicu lepezanjem krila. Frekfencija lepezanja i zvukova koji se time generišu je 120-180 herca. Kretanje vazduha izazvano pčelama koje ventiliraju i njemu odgovarajući zvuk, pobuđuju druge pčele, koje se nalaze u blizini (na rastojanju 1-2cm) da se uključe u proces ventilacije košnice. Njihov broj je tim veći, što se temperatura vazduha u gnezdu više razlikuje od optimalne. Pri znatnom pregrevanju, pčele koje ventiliraju grupišu se ne samo u gnezdu, već i kod otvora leta.Efektivno sredstvo za snižavanje temperature je isparavanje vode, koju pčele donose u gnezdo, a takođe i umanjenje dela toplote koju zrače odrasle pčele: veliki deo njih napušta stanište, raspoređuje se u vidu grozda u blizini leta. Taj grozd se obrazuje obično u drugoj polovini dana, a do večeri se pčele vraćaju u košnicu.Zahlađenje u pčelinjem gnezdu u periodu visoke aktivnosti društva podstiče brzo povećanje temperature tela pčela. Naprimer, pčele koje se nalaze u zoni sa temperaturom oko 33°C imaju temperaturu na grudima 34-34,5°C. Pri snižavanju temperature do 30-32°C, temperatura tela pčela se podiže do 37-38°C, zadržava se na tom nivou u toku 1-2 minuta, zatim se spušta do 35-35,5°C. Skokovite promene temperature tela (grudi) produžavaju se dotle, dok se vazduh koji okružuje pčelu ne zagreje do početnog nivoa.
Pri značajnim zahlađenjima, nedovoljno je uvećanje temperature tela jedne pčele. Koristeći samo to, one bi brzo istrošile svoj osnovni energetski materijal i uginule bi. Postojanost društva prema dugim i dubokim zahlađenjima, vezana je za sposobnost pčela da regulišu odavanje toplote klubeta, menjajući njegovu toplotnu izolaciju. One se gusto grupišu na periferijskim, najhladnijim delovima međuramnih prostora, obrazujući svojim telima toplotno izolacionu oblogu.Obrazovanje klubeta se u suštini javlja kao reakcija pčela na dugotrajno zahlađenje, koje stimuliše njihovo sakupljanje u najtoplijem delu staništa. Hladnoća pobuđuje pčele koje obrazuju njegov periferni deo da se gusto sabiju do pčela koje se nalaze u dubljim slojevima. Što je dalje od površine, one se tim manje izlažu dejstvu hladnoće i gustina klubeta od periferije ka centru se polako smanjuje. Najrastresitiji je gornji deo klubeta, koji se nalazi neposredno iznad toplotnog centra.Menjanje gustine klubeta i zapremine koju zauzima, je važan mehanizam regulacije toplotnih gubitaka od strane pčela. Naročito, zbijanje klubeta, koje pčele preduzimaju kao odgovor na zahlađenje, vodi ka smanjenju gubitaka toplote kroz zračenje i na račun umanjenja razmene vazduha između prostora unutar klubeta i spoljašnje sredine.Svojstvenost mehanizama termoregulacije kod pčela vezana je sa osobinama rada njihovih receptora za temperaturu. Naročito, visokoosetljivi receptori za hladnoću dozvoljavaju pčelama da kontrolišu neznatna kolebanja temperature. Ti receptori, zajedno sa toplotnim, koriste se prilikom orijentacije po gradijentu temperature, radi toga da bise pronašla najtoplija zona u staništu.Ponašanje pčela koje su prodrle u toplotni centar klubeta, u mnogome se određuje specifičnošću rada receptora za toplotu, koji su istovremeno i receptori za ugljen dioksid. Smeštanje tih funkcija u jednom istom receptoru ima važan biološki smisao. Snižavanje temperature, koje stimuliše zgušnjavanje klubeta pogoršava njegovu aeraciju, u njemu raste koncentracija ugljen dioksida, koji postaje produkt metabolizma pčela. Kao rezultat, receptor se izlaže istovremenom dejstvu dva stimulansa (ugljen dioksid i visoka temperatura), koji izazivaju reakciju usmerenu u istom pravcu. To pobuđuje pčele da brže napuštaju toplotni centar, što je niža temperatura spoljašnje sredine. Istovremeno raste njihovo uzbuđenje, što i vodi ka povišenju temperature u zoni toplotnog centra u periodu zahlađenja. Prema tome, pčelinje društvo podnosi zimske mrazove na račun umanjenja odavanja toplote i pojačanja trošenja energije.Toplota koju zrači leglo, ne igra posebnu ulogu u toplotnom bilansu pčelinjeg gnezda. Deo njenog uticaja u zračenju toplote pčelinjeg društva postaje najveći u periodu niske aktivnosti, kada pčele pri kratkotrajnim zahlađenjima, sakupivši se oko legla, svojim telima obrazuju toploizolacionu oblogu. Veza između stabilnosti toplotnog režima u gnezdu i prisustva legla u njemu govori o tome da ono stimuliše pčele da regulišu temperaturu. Pčele se brinu o leglu koje se nalazi u svim stadijumima razvića.Početkom razvoja novog društva smatra se trenutak naseljavanja staništa od strane roja (košnica, deblo ili drugo mesto, koje štiti od lošeg vremena). Već u prvoj minuti, temperatura u centralnom delu košnice sa praznim ramovima podiže se od 19°C do 26°C, dostižući kroz 15 minuta 37°C.
Veliko izdvajanje toplote naseljenog roja objašnjava se uzbuđenjem i visokom aktivnošću pčela. Pad temperature je vezan sa sniženjem aktivnosti a takođe sa pojačanom aeracijom staništa pčela. Znatan deo pčela koje ventiliraju se nalazi u to vreme na saću blizu leta. Pad temperautre se ne produžava. U prisustvu oplođene matice, temperatura u košnici kroz nekoliko časova se stabilno drži na nivou 33-35°C. Ređe se to dešava drugog-trećeg dana posle naseljavanja roja.
Bez stabilizacije termičkog režima u staništu, koje je roj zauzeo, nemoguć je razvoj društva. Temperatura 33-35°C je neophodna ne samo za razvoj pčelinjeg legla, već i za stimulaciju matice da ispunjava svoju glavnu funkciju - polaganje jaja.
U zoni legla, pčele održavaju najstabilniju temperaturu. Njena gornja granica, čak i u toplo vreme se nalazi na nivou 36°C, ređe 37-38°C. Porodice medonosnih pčela bolje od drugih socijalnih insekata mogu da preduprede dejstvo visokih spoljnih temperatura.
U zoni odgajivanja trutovskog legla, pčele se manje brinu o stabilizaciji temperature, u odnosu na odgajivanje radilica. Tako, pri spoljašnjoj temperaturi do 20°C, temperatura u zoni trutovskog legla je 1-2°C niža, nego u oblasti odgajivanja radilica. Ta razlika se smanjuje do 1-0,5°C pri temperaturi spoljašnjeg vazduha 25-26°C.
Toplotni režim u najrasprostranjenijem tipu nukleusa, koji sadrži četiri ramića dimenzija 21/14cm (1/4 dela standardnog rama) u prisustvu 1,5-3 hiljade pčela u njemu je sledeći: danju, pri 18-30°C temperatura u centru košnice je prosečno 33,5°C, noću se spušta za 1-1,5°C pri snižavanju spoljašnje do 10-15°C.

Propolis , sakupljanje i upotreba

Propolis je 100% prirodna antibaketrijska materija .Sastoji se od biljnih smola, koji se prikupljaju pčele (Apis mellifera), zajedno sa nektarom i polenom koji su im potrebni za hranu. On je takođe poznat kao pčelinji lepak i prirodni antibiotik.

Lepljiv na ili iznad sobne temperature (20-25 stepeni), dok je tvrd i lomljiv ispod ovih očitavanja. Ove smolaste mešavine se koriste od strane ljudi stotinama godina u brojne medicinske svrhe, zbog svog antivirusnog, antibakterijskog, protivupalnog , anestetičkog i regenerativnog svojstva.

U zavisnosti od vrste biljaka, gdje su pčele su ubrani smole, u svom sirovom obliku propolis može biti smeđe, zelene, crvene ili crne boje. U umjerenim klimama, pčele imaju tendenciju da koriste topole kao izvor smole.

Kako se propolis poizvodi?

Pčele, koje su poreklom iz Evrope, zapadne Azije i Afrike, moraju prikupiti nektar koji će pretvoriti u med (oni rade to tako što razlože složene šećere ukoristeći enzime) i jedu  ga kao izvor ugljenohidrata.Oni takođe troše polen da steknu važne proteine. Međutim, pčele posebno lete kako bi prikupili smolu sa biljaka koj ne koriste za ishranu !

Smolu luče biljke kada su oštećene, kako bi se zatvorila rana u njihovim površinama i štite biljke od daljnjeg oštećenja ili od napada insekata. Oni su takođe proizvedene u zaštiti novih pupoljaka od slobodnih radikala. U stvari, smole su biljke ekvivalent naših belih krvnih zrnaca ili imuni sistem.

Pčele sakupljaju smolu koristeći svoje prednje noge i mandibule (deo usta insekata), a zatim ga stavljaju u corbiculae  na svojim zadnjim nogama. Oni mogu nositi oko 10 mg smole u svakoj ulici.

Jednom kada se vrate u košnicu, druge pčele moraju povući lepljive supstance sa njihovih nogu za njih, pre nego pomešaju biljnu smolu sa svojom pljuvačkom i voskom koji proizvode.

Pčele žvaću sve ove supstance zajedno i tako nastaje sirovi propolis.

Kako se sakuplja propolis !?

Količina propolisa različita je od košnice do košnice i zavisi od mnogo faktora , kao što su rase pčela, geografski i klimatski uslovi, tipa košnice, uz prisustvo izvora smole u tom području, i snagu kolonije .Tome pogoduju pojačanje ventilacije u košnici, postavljanje neravnih površina kod poklopnih dasaka i zidova, korišćenje posebnih letvica leta različite konstrukcije, a takođe i nekakvih razdraživača pčela.

Većina sakupljača propolisa koje koriste pčelari, su dizajnirani da iskoristite činjenicu da pčele imaju tendenciju da popune samo male pukotine sa čistim propolisom. Drveni ili plastični okviri koji se koriste su stavljeni posebno, tako da se mogu lako ukloniti i zameniti kada pčele smolom zapuše praznine na tim okvirima.

Propolis se najednostavnije sakuplja strugajući ga pčelarskim nožem sa falcova košnice, nosača ramova, utopljavajućih prekivača, oko otvora leta i različitih pukotina u košnici. Ipak, takav način je niskoproduktivan.Radi uvećanja sakupljanja propolisa u praksi se široko koriste rešetke od drvenih ili plastičnih letvica (M.V. Krasnopeev, pat. 447138; A.P. Štan, pat. 548248) koji prave privremene procepe dimenzija 3-4mm i koje omogućavaju da se od jednog društva dobije 250-400g čistog propolisa u sezoni. Rešetke se postavljaju preko ramova košnice, a krpe, poklopne daske i utopljivači se sklanjaju. Pčele za 6-7 dana popunjavaju propolisom procepe između letvica, posle čega se rešetke zamenjuju novim. Propolis se čisti sa letvica, koje se u potpunosti skidaju ili zaokreću za 45 stepeni. Rešetke koje su pričvršćene grubom platnu, uvijaju se u rolnu da letvice budu unutra i stavljaju u komoru za zamrzavanje na nekoliko časova. Zatim se vade i ispravljaju na stolu sa letvicama nadole, pri čemu propolis otpada na sto.

Plastična folija ili platno kao „sakupljač“ propolisa. Neki pčelari, umesto drvenih poklopnih dasaka, koriste plastične folije ili deblje platno. Pčele se time stimulišu za unošenje velikih količina propolisa, koga lepe između ivica satonoša i folije, odnosno platna. Tako nagomilan propolis se povremeno skida pčelarskim nožem.

Sirovi propolis se odstrani iz sakupljačai prekontroliše od nečistoća koje se ručno uklanjaju kao što su mala kamenja, druge otpatke, vosak, i med. 

Propolis je takav stabilan materijal koji, sve dok se čuva u mraku u zatvorenim posudama, može se čuvati godinama bez degradiranja ili gubi koristan svojstva.

Za šta pčele koriste propolis?

Pčele lepe propolis na ulazu u njihove košnice, koristeći njegova antimikrobna svojstva za dezinfekciju nogu . To ih spašava od dovođenja štetnih mikroba. Osim toga, pčele radilice koriste propolis za pripremu i sterilizaciju čaura u koje će matica položiti jaja.

Druga važna uloga ove sustance je balsumiranje! Ova osobinaje otkrivena u knjizi objavljenoj 1965. godine pod naslovom Hoyt M.The World of Bees. U svom radu on je izjavio da je našao, u pčelinjaku na University of Minnesota, SAD, mrtvog miša mumificiranog u propolisu.

Od tada, praksa balsumiranja parazita i štetočina, kao što su bube i drugih mali predatori koje pčele nalaze u košnici a potom ljutito ubijaju, uočeno je mnogo puta. Pokrivajući te mrtve uljeze s propolisom, pčele sprečavaju raspadanje leševa i otklanjaju zdravstvene rizike iz košnice.

Propolis pčele koriste i radi lepljenja pukotina i rupa kroz koje se gubi toplota društva,radi bolje zaštitite kolonije od invazije drugih životinja, kao i jačanje strukture voska u obliku saća koja sadrži njihove larve i hranu.

Praćenja pčela tokom godina su utvrdila da one koriste samo čisti propolis da popuni šupljine u njihovim košnicama koje mere od 0,1 do 3,5 mm. Veće praznine su ispunjene mešavinom propolisa i voska, ili samo vosak .